વારાણસીનું શિવદાસપુર… જો તમે કોઈને અહીંનું સરનામું પૂછશો તો તે તમને એકધારા જોશે. સરનામું જણાવતાં પહેલાં “શું કામ છે?” પૂછશે, કારણ કે શિવદાસપુર યુપીનો સૌથી મોટો રેડલાઈટ વિસ્તાર છે. 24 હજારની વસતિવાળા આ ગામમાં આવાં 35 ઘર છે, જેની સામે યુવતીઓ અને મહિલાઓ તૈયાર થઈને ઊભી જોવા મળે છે. તેમને બોલાવવા માટે કોઈ યુવકે આવે કે 65 વર્ષનો વૃદ્ધ, દરેકની ઈચ્છા 16 વર્ષની છોકરીની હોય છે.
આવો… જાણીએ આ રહસ્યમય દુનિયાનું આખું સત્ય વ્યવસ્થિત રીતે…
સેક્સ વર્કર્સને વાત કરવા માટે એક સોર્સની જરૂર હતી. અમને ગુડ્ડુ મળ્યો. ગુડ્ડુ ગે છે. ઓર્કેસ્ટ્રામાં કામ કરો. સેક્સ વર્કર્સમાં સારી પ્રતિષ્ઠા. તે અમને રેડ લાઈટ એરિયામાં લઈ ગયો. તે ઘરની બહાર ઉભેલી મહિલાઓને બહેન કહીને તેમની હાલત પૂછતો હતો. એક ઘરની સામે રોકાઈ અને પછી કહ્યું, “તે અહીંની સૌથી જૂની સેક્સ વર્કર છે, તમારે તેની સાથે જે વાત કરવી હોય તે કરી શકો છો.”
અહીંથી શરૂ થાય છે સેક્સ વર્કર્સની કહાની…
ગરીબી બંધ દરવાજા પાછળ કપડાં ઉતારવા મજબૂર કરી નાખે છે: સેક્સ વર્કર્સની વચ્ચે પહોંચ્યા પછી મીના એ પહેલી વ્યક્તિ હતી જેને અમે મળ્યા. મીના 65 વર્ષની છે અને પટનાથી અહીં આવી છે. તે કહે છે. “હું ખૂબ જ ગરીબ ઘરમાંથી આવી છું. જ્યારે પૈસાની જરૂર હતી ત્યારે 20 વર્ષની ઉંમરે એક વ્યક્તિ તેને કામના બહાને અહીં લાવ્યો હતો. પહેલા તો મને અહીં બધાને જોઈને નવાઈ લાગી. પણ અમે એટલા ગરીબ હતા કે બંધ દરવાજા પાછળ કપડાં ઉતારવા અમારી મજબૂરી બની ગઈ. ધીરે-ધીરે આ કામ મારી દુનિયા બની ગયું.
હું વેશ્યા છું, તેથી જ મારા પુત્રને નોકરી મળી નથી
મીના વધુમાં કહે છે કે બિઝનેસમાં જોડાયાના થોડા વર્ષો પછી મેં એક છોકરાને જન્મ આપ્યો. મને ખબર નથી કે તેના પિતા કોણ છે, પણ હું ખુશ હતી. ખુશ કારણ કે હવે હું મારા પુત્રની સંભાળ રાખવા માટે વ્યવસાયમાંથી પૂરતા પૈસા કમાતી હતી. હું તેને સારી શાળા અને કોલેજમાં ભણાવી શકી. મેં તેને એન્જિનિયરિંગનો અભ્યાસ કરાવ્યો. પરંતુ તેની માતા દેહવ્યાપારનો ધંધો કરતી હોવાથી તેને નોકરી મળી શકી નથી. હવે તે પેકેજ્ડ દૂધ વેચે છે.
હું વૃદ્ધ છું, તેથી મારું શરીર કોઈ કામનું નથી
હવે ઘર કેવી રીતે ચાલે છે તે પૂછવા પર મીના કહે છે કે પહેલા એક ગ્રાહકને 300-400 રૂપિયા મળતા હતા, પરંતુ હવે કોઈ ગ્રાહક મને લઈ જતો નથી. છોકરો હોય કે 50 વર્ષનો પુરુષ, દરેકને 16 વર્ષની છોકરી જોઈએ છે. મારા જૂના ગ્રાહકો થોડા વર્ષોથી આવતા હતા પણ હવે આવતા નથી. પુત્રની કમાણીથી ઘર ચાલે છે. બાકી તો લોકોના ઘરોમાં અજીબોગરીબ કામ કરીને મેં થોડા પૈસા કમાઉ છું.
અમે મીના સાથે વાત કરી રહ્યા હતા ત્યારે પ્રીતિ અને પ્રિયંકા પણ પાસે જ ઉભા હતા. પ્રીતિ કોના માટે આ કામ કરે છે તે પરિવારના સભ્યોને આજ સુધી ખબર પણ નથી. અમે આ બંનેની વાર્તા પણ કહીશું, પરંતુ પહેલા દેશમાં સેક્સ વર્કર્સના આંકડાઓની વાત કરીએ તો, મહારાષ્ટ્રમાં સૌથી વધુ 4,01,300 લોકો વેશ્યાવૃત્તિમાં જોડાયા છે, તેના પછી પશ્ચિમ બંગાળ 367058, તમિલનાડુમાં 303750, આંધ્રપ્રદેશ 320024, ઉત્તર પ્રદેશમાં 271868, ગુજરાતમાં 146950, રાજસ્થાનમાં 167305 સહિત સમગ્ર દેશમાં કુલ 28,27,534 ફિમેલ સેક્સવર્કસ કામ કરી રહી છે.
મારા પરિવારના સભ્યોને ખબર નથી કે હું આ ધંધો કરું છું.
દરભંગાની પ્રીતિ લગભગ 10 વર્ષથી આ કામમાં છે. પહેલા તે ઓર્કેસ્ટ્રામાં ડાન્સ કરતી હતી. પણ એ કામ રોજે મળતું નહોતું એટલે બહુ કમાણી થતી ન હતી. એક મિત્રે આ ધંધા વિશે જણાવ્યું. પ્રીતિ કહે છે, “મારી 4 નાની બહેનો છે. માતા-પિતા આ દુનિયામાં નથી. મારી બહેનોને ખવડાવવા માટે, હું તરત જ આ કામ માટે સંમત થઈ ગઈ. હવે આ કામ મારી આવકનો સ્ત્રોત છે.
પ્રીતિના પિતા હવે તેના પુત્રના પિતા છે
દરભંગાની પ્રીતિ લગભગ 10 વર્ષથી આ બિઝનેસમાં છે. તેમને એક પુત્ર છે. બહેનોને લાગે છે કે આ બાળક પ્રીતિને ક્યાંક પડેલું મળી આવ્યું હતું, જેને તે ઉછેરવા ઘરે લાવી હતી. તે કહે છે, “મને ઘરે ખબર નથી, પણ હું જાણું છું કે હું આ બાળકની માતા અને પિતા છું. હું મારા બાળકને અને આખા પરિવારને આ વ્યવસાયથી દૂર રાખવા માંગુ છું. તેથી જ હું ઈચ્છું છું કે મારો પુત્ર સારો અભ્યાસ કરે.
જ્યારે હું શાળામાં એડમિશન કરાવવા ગઈ ત્યારે ફોર્મમાં પિતાનું નામ લખવું જરૂરી હતું. તેથી જ મેં મારા બાળકના પિતાના નામની જગ્યાએ મારા પિતાનું નામ લખ્યું છે. અહીં ઘણી છોકરીઓએ પણ આવું જ કર્યું છે. હું પણ નથી ઈચ્છતી કે મારા પુત્રને ક્યારેય ખબર પડે કે તે જે પૈસાથી છે તે ક્યાંથી આવે છે. અમે આ બધી વાતો કરી રહ્યા હતા ત્યારે સામેના ઘરમાં ઝઘડો શરૂ થયો, અમારી સાથે બેઠેલી પ્રિયંકા ત્યાં પહોંચી અને ઝઘડામાં સામેલ થઈ ગઈ. ઝઘડાનું કારણ વિચિત્ર હતું.
200 રૂપિયા નક્કી થયા, છોકરીએ 300 લીધા
એક 22-23 વર્ષનો છોકરો એક છોકરી સાથે સંબંધ બાંધીને રૂમમાંથી બહાર આવ્યો. 200 રૂપિયા નક્કી કરવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ છોકરીએ 300 રૂપિયા લીધા હતા. આ બાબતે ઝઘડો થયો હતો. જ્યારે છોકરીએ છોકરાને થપ્પડ મારી તો છોકરાએ પણ તેને થપ્પડ મારી. આ પછી નજીકના ઘરોની બહાર બેઠેલી મહિલાઓ અને છોકરીઓએ છોકરા પર ધક્કો માર્યો હતો. છોકરાએ કાનના વાળ પકડીને માર માર્યો. સેન્ડલ વડે માર્યો. પોલીસને બોલાવીશ તેમ કહીને છોકરો કોઈક રીતે ભાગવામાં સફળ રહ્યો હતો.
પોલીસની જરૂર નથી, તેઓ પોતાની સંભાળ રાખે છે
લડાઈ શાંત થયા પછી અમે વાત આગળ વધારી. જાણવા મળ્યું કે આ વિસ્તારમાં કોઈ ગ્રાહક ફોન કરે ત્યારે પોલીસ આવતી નથી. આ ધંધા સાથે સંકળાયેલી પ્રિયંકા કહે છે, “અહીં અમને કોઈની મદદની જરૂર નથી. અમે જાણીએ છીએ કે કેવી રીતે તેનો સામનો કરવો. અહીં ક્યારેય કોઈએ પોલીસને ફોન કર્યો નથી. કોઈ ફોન કરે તો પણ પોલીસ આવશે નહીં.” જો કે, તે પોલીસને સેટિંગ કે હપ્તો આપવાની વાતથી ઇનકાર કરે છે. રેડ લાઇટ એરિયામાં ઝઘડાનું કારણ પૂછતાં સ્થાનિક દુકાનદારે કહ્યું હતું કે, “બધું પૈસા માટે છે. પાછળથી છોકરીઓ નક્કી કરતાં વધુ પૈસા લે છે. જો ગ્રાહક દલીલ કરશે તો તેને મારવામાં આવશે. તેઓ અહીં નિયમિતપણે આવો, માત્ર તેમના ખિસ્સામાં જરૂરી રકમ લાવીને.”
મારી માતા પણ આ જ કરતી હતી, તેથી મેં પણ તે કરવાનું શરૂ કર્યું. પ્રિયંકા કહે છે કે તેનો જન્મ રેડ લાઈટ એરિયામાં થયો હતો. તેની માતા પણ અહીં ધંધો કરતી હતી. મોટા થયા પછી જ્યારે માતા વૃદ્ધ થઈ ત્યારે પ્રિયંકા આ કામ કરીને ઘર ચલાવે છે. તેની માતા ક્યારેક તેના માટે પોતે ગ્રાહકો લાવતી. તે નાનપણથી જ આ કામમાં આવી ગઈ હતી. તે કહે છે, “હું અન્ય છોકરીઓની જેમ સારા ઘરમાં લગ્ન કરવા માગુ છું. એક સારો પરિવાર હોય. પણ મારી સાથે લગ્ન કોણ કરશે?
જ્યારે છોકરો જન્મે છે ત્યારે દુઃખ થાય છે
પ્રિયંકાએ કહ્યું કે જ્યારે પણ અહીં છોકરાનો જન્મ થાય છે ત્યારે તે ખુશ નથી થતી. કારણ કે છોકરો અમે જે કરી રહ્યા છીએ તે કરી શકતા નથી. બીજી તરફ, છોકરીનો જન્મ થતાંની સાથે જ એ નક્કી થઈ જાય છે કે તેણે પણ મોટી થઈને આ જ કામ કરવાનું છે. અમે છોકરીઓ નાનપણથી જ આ બધું જોતા આવ્યા છીએ, અમને બહારની દુનિયાને જાણવા અને સમજવાની તક આપવામાં આવતી નથી. એટલા માટે અમે પણ ખુશીથી આ કામ કરવા લાગીએ છીએ. હવે આ વિસ્તારમાં થયેલા સુધારા વિશે વાત કરીએ. ચાલો જાણીએ અત્યાર સુધી શું થયું છે અને શું કરી શકાય છે.
સેક્સ વર્કરોના બાળકોની સંભાળ લેતી ‘ગુડિયા’ સંસ્થા
વારાણસીના અજીત સિંહે રેડ લાઈટ એરિયામાંથી સગીર છોકરીઓને બહાર કાઢવાનું કામ હાથમાં લીધું છે. તેમણે 1993માં ગુડિયા નામની સંસ્થા બનાવી. સેક્સ વર્કર્સમાં શિવદાસપુરમાં તેની શાખા છે. સેક્સ વર્કરોના બાળકો અહીં ભણવા આવે છે. સંસ્થાનો ઉદ્દેશ્ય બાળકોને સક્ષમ બનાવવાનો છે જેથી તેઓ અન્ય કોઈ રોજગાર મેળવી શકે. તેમજ દેહવ્યાપારના આ ધંધામાંથી બહાર નીકળી શકે.
2005માં અજયે આ શિવદાસપુરમાં 50 સગીર છોકરીઓને દલાલના ચુંગાલમાંથી છોડાવી હતી. ત્યારબાદ 10 જેટલા વેશ્યાલયો સીઝ કરવામાં આવ્યા હતા. તે સમયે ન્યૂઝ ચેનલોએ દરોડાનું જીવંત પ્રસારણ કર્યું હતું. થોડા દિવસો પછી એસટીએફના ઇન્સ્પેક્ટર વિપિન રાયનું શિવદાસપુરના સૌથી મોટા દળિયા રહેમત સાથે એન્કાઉન્ટર થયું.
અજીત સિંહ અત્યાર સુધીમાં 500 જેટલા દલાલોને જેલમાં મોકલી ચૂક્યા છે. આ બધું કરવું સહેલું ન હતું. તેના પર 24 વખત જીવલેણ હુમલા થયા હતા. પરંતુ તે પીછેહઠ કરી ન હતી. પરિણામ એ આવ્યું કે અમિતાભ બચ્ચન સહિત મોટી હસ્તીઓએ અજીતની આ પહેલની પ્રશંસા કરી.
હાલમાં…
રેડ લાઇટ એરિયામાં મોટા સુધારાની જરૂર છે. શોખથી કામ કરતી છોકરીઓ કરતાં મજબૂરીમાં કામ કરતી છોકરીઓ વધુ છે. જો તેની સામે કામના અન્ય વિકલ્પો રાખવામાં આવે તો તે આ વ્યવસાય છોડી શકે છે. ઘણી સંસ્થાઓએ પણ પ્રયાસ કર્યો. તેને સફળતા પણ મળી હતી. પરંતુ, આ માત્ર સરકારના સ્તરે જ સાચું હોઈ શકે છે અને સંગઠનના સ્તરે નહીં.
